Özet
Orta Çağ’da sinüs 1°’yi yaklaşık belirlemedeki kesinlik, İranlı matematikçi ve astronom Gıyâseddin Cemşîd elKâşî’nin (ö. 832/1429) ve onun hamiliğini üstlenen, Mâverâünnehir’in Timurlu hükümdarı, matematik ve astronomi bilgini Uluğ Bey’in (ö. 853/1449) çalışmalarıyla zirveye ulaşmıştır. Bu iki düşünürün eserleri, Uluğ Bey tarafından kurulan ve Orta Çağ’ın en kesin astronomi cetveli Zîc-i Sultânî’yi nihai bir ürün olarak ortaya koyan Semerkant Rasathanesi’nin aktif olduğu dönemlerde kaleme alınmıştır. Sinüs 1°’yi yaklaşık belirlemeye dair söz konusu risaleler günümüze intikal etmemiştir. Bununla birlikte bahsi geçen rasathanedeki meslektaşlarının çalışmaları, daha doğrusu Kadızâde Rûmî (ö. 844/1441 sonrası) tarafından Kâşî’nin risalesine yazılan ıslah (recension) ve Ali Kuşçu’nun (ö. 879/1474) Zîc-i Sultânî şerhi sayesinde Kâşî ve Uluğ Bey’in başvurduğu yöntemlerden haberdar olabiliyoruz. Kadızâde’nin risalesinin aksine Ali Kuşçu şerhinin, bilim tarihçileri nezdinde hak ettiği ilgiyi gördüğü söylenemez. Bu nedenledir ki Ali Kuşçu şerhinde ‘Uluğ Bey’in burhan yöntemi’ başlığı altında sunulan bilgilerin aslında Kâşî ve Uluğ Bey’in yaklaşık belirleme yöntemlerinin bir sentezi olduğu fark edilememiştir. Bu makale; Ali Kuşçu şerhinin ilgili pasajlarının tahkik ve çevirisini sunmak, bu iki düşünürün yöntemlerini birbirinden ayrıştırmak ve söz konusu yöntemleri modern matematiksel notasyonla ifade etmek suretiyle mevcut boşluğun doldurulmasını amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler
Geç Orta Çağ matematiği Semerkant Rasathanesi astronomik tablolar kesinlik yaklaşık belirleme üçüncü dereceden denklemler sayısal çözüm sabit nokta yinelemesiPaylaş
Detaylı Bilgi
- Yazarlar: Fateme Savadi, McGill Üniversitesi
- DOI: dx.doi.org/10.12658/Nazariyat.11.1.M0248
- Sayfa: 151-198
- Tam Metin
- Diğer Diller:
-
English
- 140 Görüntülenme
- Sayı İçeriğine Git