Araştırma Notu

İslam Medeniyetinde Bilginin Çoğaltılması ve Dolaşımı: XV. Yüzyıl Semerkand Çevresinden Bir Örnek

Özet

“Tarih yazıyla başlar” ; zira insanlığın ürettiği bilginin geleceğe aktarımında en önemli ve en güvenli araç yazıdır. Bilginin taşıyıcısı olan yazı ise yüzyıllar boyunca farklı materyaller vasıtasıyla aktarılmıştır. Bu materyallerden biri olan kâğıdın İslam dünyasına intikali ve burada kolektif üretimi, kitabı yaygınlaştırmış ve en önemli yazı aktarım aracı haline getirmiştir. Kitapların, anlama ilişkin veçhesi olan telifin niteliği hakkında müelliflerin bizzat kendilerinden öğrendiğimiz malumatın yanında, telif dışında geçirdiği aşamalara dair birinci ağızdan bilgiye pek sahip değiliz. Hâlbuki kitabın bir meta olarak üretim süreçleri, bilginin çoğaltılması ve dolaşımında en az kitabın telifi kadar önem arz etmektedir. Bu çalışmada, kitabın bu “telif dışı” kısmının pek çok aşamasından biri olan istinsah ameliyesinin yüklenicisi bir müstensihin kendi kaleminden bilgiler yer alacaktır. Bir Mesnevî nüshasının son sayfasında bulunan ve 1417 yılında, Semerkand’da, Abdurrezzak et-Tirmizî isimli bir müstensihin tuttuğu bir listeden hareketle, dönemin bilim ve düşünce hayatı hakkında bazı değerlendirmeler yapılacak ve daha ileri çalışmalar için bazı sorular ortaya atılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Abdürrezzak et-Tirmizî yazma eser istinsah müstensih Semerkand Uluğ Bey